« سپاک »
در فارسي ِ گونه ي ِ طبس ِ گيلکي (جنوب ِخراسان) واژه ي «سکنگور/سگنگور » ِ فارسي ِ رسمي که برابر ِفرهنگ ها، ترکيب ِ« سگ + انگور» است ؛ و معادل عربي ِ آن، که « عنب الثعلب » (= انگور ِ روباه ) باشد ، اين را تأييدمي کند ! – به صورتِ «اسپکنگور»( espe/akangour) باقي مانده ؛ واين مورد ِ زباني ِ بسيارمهم و ارزنده اي است .
ملک الشّعرا بهار، در سبک شناسي ، ج1ص 5 [ از هرودوت ] نقل کرده که سپاکو، به زبان ِ مادي « سگ ِ ماده » را گويند – و اين، نام ِ دايه ي ِ کورش ِاوّل بوده است. و يکي از رجال ِ آن زمان نيز سپاکا نام داشته ، که واژه ي ِنرينه يِ «سپاکو» باشد . و نيز در حاشيه آورده که : سگ و سپاه در معني يکي است و هردو به معني ِ شجاع و جنگجوست و روس ها به سگ « سپاکا » مي گويند ، و نيز« سپاک » به معني ِ سگ در روستاهاي ِ اصفهان هنوز زبانزد است ( وبه استناد ِ « ايران ِ باستان /ج1ص174» مي افزايد: ) و همچنين يکي از سرداران ِ سکا، که معاصر ِ ماد بوده نامش سپاکا بوده است .
جاي ِ هيچ ترديدي نيست که جزء ِنخست ِ واژه ي ِاسپکنگور ِ گويش ِ طبس همين « سپاک » است که آن را واژه اي مادي شناخته اند : اسپاک + انگور .
**
اينجا لازم است به دو واژه ي ِ ديگر نيز اشاره اي داشته باشم – واين هردو نام ِ روستا ست - :
1- اسپهک/espahk : روستايي در ميانه ي ِ طبس و ديهوک.( متأسّفانه - گُمان مي کنم - دراين اواخر ِ پيش از 57 ، عرب زدگي ِ ادارات ِ شاهنشاهي اين نام را از صورتِ صحيح ِ آن ، که تلفّظ ِ عمومي ِ خود ِ ما مردمان ِ منطقه نيز بوده ، به اصفهک تغيير داده و طيّ ِ تابلوها و مکاتبات ِ رسمي ِ اداري ، آن را به زبان ِ مردم ِ محلّي نيز وارد کرده ؛ که همچنان و شش قبضه تا به امروز ادامه يافته است ! )
2- اسپاک/espäk روستايي در ميانه ي ِ طبس و بشرويه . ( اين را هم به « اسفاک/ اصفاک » بدل کرده اند ! )[1]
احتمال ِ بسيار هست که اين دو نيز همان « سپاک» بوده باشد ؛ بلکه مي توان در آن بي گمان بود !
**
نکته :
درين يک چند کتابي که به دسترس دارم جستجويي کردم و اين واژه – سپاک - را نيافتم : لغت فرس ، صحاح الفرس ، ... ، لغت نامه ، فرهنگ ِ معين . نيز در متن هاي ِ فارسي که تا کنون خوانده ام به چنين واژه اي برنخورده ام . در «فرهنگ ِ کوچک ِ زبان ِ پهلوي» تأليف ِ استاد مکنزي هم نيست . «سگ» در متن هاي ِ پهلوي گويا تنها به وجه ِ هزوارش : KLBA آمده ( رک : مکنزي ، و واژه نامه ي ِ ارداويراف نامه ، از دکتر عفيفي ) ؛ که با «کلب» عربي از يک واژه است .
اگر چه کاملا ًپذيرفتني است که واژه اي مادي از طريق ِ پارسيِ هخامنشي، يا واسطه هاي ِ ديگر و بعدي ، تا جنوب ِ خراسان رسيده و در آن از روزگاراني دور تا به امروز تقريباً تندرست بر جاي مانده باشد ؛ با اينهمه ( با در نظر گرفتن ِ موقعيّت ِ جغرافيايي ِ طبس ، و گويش ِ آن که با گويش هاي ِ شرقي و شمال ِ شرقيِ ايران ِ بزرگ پيوسته است ؛ و همچنين فقره ي ِ نام ِ آن سردار ِ سکايي ، که بهار يادآور شده) اين حدس نيز درخور ِتأمّل و پيگيري است که ممکن است به خلاف ِ آنچه گفته شده ، اين واژه، نه اصل ِمادي ، که اصل ِ سکايي داشته بوده باشد . ( و اينجا بايد توجّه داشت که مردماني که بعد ها در سرزمين ِ ماد جاگير شده اند و سکاييان ِ نزديک ، هردوان از آرياييان مي بوده اند . )
**
حدّ ِ من ، اينجا تمام مي شود . داوري ، و بحث ِ بيشتر به عهده ي ِ اهل ِ فند است : دانايان ِ زبان هاي ِ کهن ِ ايراني .
نام ِ شهرها و روستاهاي ِ ايران همه مهم و نيازمند ِ پژوهش ِ جدّي است ، و نام ِ شهرها و روستاهاي ِ خراسان ِ بزرگ بيشتر ؛ واز آن ِطبس و پيرامون ِآن بيش از بيش ! ( اين را نه از روي ِ علاقه به زادگاه ، که از روي ِ « علم ! » مي گويم ؛ علم به اين که در اين گوشه ي ِ محصور در کوير، بسيار چيزها – وازهمه مهم تر: گونه هاي ِ زباني ِ منطقه – هنوز بوي ِ پيش از اسلام مي دهد ! ) .
8/3/82
13/2/83
مهدي سهرابي
[1] همين يک ماه و اندي پيش ( نوروز ) که به زادگاه رفته بودم ، يک روز که به ازميغان مي خواستيم شد ، در جاده ديدم که روي ِ تابلو ِ روستايک ِ پُشاه نوشته اند : فشاء . ( به همزه ي ِ آخر) !! اين قبيل دست اندازي ها ، اگر از ناداني باشد که سخت مايه ي ِ تأسّف است که در همه ي ِ اداره ي ِ راه يک نفر فهميده يافت نشده ! امّا من چنين نمي پندارم و يقين دارم که اين و مانندان ِ اين در راستاي ِ پروژه ي ِ عربيزاسيونِ کاملاً حساب شده اي صورت مي گيرد ، که بايد به مجريانش گفت : هزار زهي کشک ! هزار زهي زرشک !
ممکن است کسي به من بخندد که در اين دنياي ِ شگفت ، به اين خرده ريزها بند کرده ام . امّا جاي ِ خنده نيست ؛ چرا که هر گوشه اي از راستي ، هر اندازه هم که ريز باشد ، ارزش ِ خود را دارد . فعلاً هنوز زبان ِ ما فارسي است و بايد آن را نگاه داريم و از آن در برابر ِ شرارت دفاع کنيم ! ( 12/2/83 )
براي فايل ِ جداگانه ي ِ اين نوشته كليك كنيد .
